Η αλλοίωση των Ηπειρώτικων πανηγυριών και της παράδοσης

Η αλλοίωση των Ηπειρώτικων πανηγυριών και της παράδοσης

Γράφει ο Χρήστος Χρήστου Μαντέλλος

Θεολόγος, Νοσηλευτής

Είναι γεγονός πως τα Ηπειρώτικα ακούσματα, πάντα ασκούσαν μια επιρροή πάνω μου, όπως και σε πολλούς Ηπειρώτες. Κάτι το ιδιαίτερο σαν να σταματούσε ο χρόνος, να διαστέλλεται ο χώρος, πολλές φορές ένα ρίγος σε όλο το σώμα και πάντα είχε ένα περίεργο “ψυχοθεραπευτικό” αποτέλεσμα. Στα φοιτητικά μου χρόνια την ακρόαση της Ηπειρώτικης μουσικής την αποκαλούσα “κλαρινοθεραπεία”, αν και η μεγάλη μου αγάπη είναι τα πολυφωνικά. Σίγουρα η ηπειρώτικη μουσική παράδοση δρα θεραπευτικα, όπως κάθε είδος μουσικής στον άνθρωπο, ιδιαίτερα όμως στον Ηπειρώτη που ζεί μακρυά από την πατρίδα και μέσα σε ένα αγχωτικό αστικό περιβάλλον.

Όμως μια προσεκτικότερη ματιά στα πράγματα δείχνει πως δεν είναι απλά ένα είδος μουσικοθεραπείας. Αυτό είναι η κορυφή του παγόβουνου, αυτού που θα αποκαλούσαμε Ηπειρώτικη μουσικοθεραπεία. Οι ευεργετικές επιδράσεις της μουσικής και του χορού στο σώμα και την ψυχή είναι γνωστές, όμως εδώ δεν υπάρχουν μόνο αυτές. Τι θεραπεύει η μουσική μας παράδοση λοιπόν; Θεραπεύει τον άνθρωπο ως ολότητα, ως βιοψυχοκοινωνική οντότητα.

Εκείνο που μετράει στην μουσικοθεραπεία είναι η όλη διαδικασία που είναι ελεύθερη, με τον θεραπευτή να αυτοσχεδιάζει. Όμως το ιδιαίτερο στην παράδοση μας, στα πανηγύρια μας, είναι πως συνυπάρχει συγκεκριμένη σειρά και σκοπός, με τον αυτοσχεδιασμό. Η σειρά των πανηγυριών είναι να αρχίζουν με μοιρολόι. Τι παραπάνω προσφέρει το γεγονός αυτό στον άνθρωπο , σε σχέση με τις άλλες μουσικές παραδόσεις και σε σχέση με το σήμερινή πραγματικότητα στον τόπο μας;

Ξεχωρίζουν λοιπόν τα πανηγύρια μας γιατί αρχίζουν από τα αρνητικά συναισθήματα, την απώλεια, τον θάνατο, την ορφάνια και γενικά την πίκρα από την ζωή, χωρίς όμως να φτάνουν στην κακομοιριά και την εμμονή σε αυτά. Σήμερα η μόδα κι οι άνθρωποι της εποχής μας, τα αποφεύγουν, δεν κάνουν καμιά αναφορά σε τέτοια πράγματα. Ο Ηπειρώτης αντίθετα συνδιαλέγεται διαχρονικά με όλα αυτά και πολλές φορές δεν φοβάται να κοιτάξει τον θάνατο στα μάτια.

Το μοιρολόι που έχει διάρκεια, μαλακώνει την καρδιά του Ηπειρώτη, που πολλές φορές έχει σκληρύνει από τις πίκρες της ζωής. Γίνεται βάλσαμο για τον πόνο και τις πληγές της ψυχής και της καρδιάς. Αυτό το μασάζ θα λέγαμε στην καρδία ετοιμάζει το έδαφος για να φυτρώσουν τα θετικά συναισθήματα και να βλαστήσουν, όπως κάνουν τα λουλούδια, ακόμη και τα δέντρα μέσα από τις σχισμές των βράχων στην πατρίδα μας.

Αντίθετα από την παράδοση μας, σήμερα τα γλέντια, τα πανηγύρια και η διασκέδαση ξεκινούν από την χαρά, υποχρεωτικά ο άλλος πρέπει να είναι χαρούμενος, όλα τα υπόλοιπα εκδιώκονται. Μόλις τα φώτα σβήσουν, η μουσική σιωπήσει, φεύγει η χαρά, έρχεται σταδιακά η λύπη, η κατάθλιψη και πολλά κενά που κατατρώγουν σήμερα τον άνθρωπο, ο οποίος επιδιώκει να πάρει την επόμενη δόση χαράς για να “φτιαχτεί” πάλι και να γεμίσει τα πάντα μέσα του με ψεύτικη κι εφήμερη χαρά.

Ο Ηπειρώτης όμως δεν αφήνει τίποτα στην τύχη του, πιάνει όλα τα συναισθήματα, ξεκινά από την λύπη για να πάει στην χαρά, όπως λέει κι ο κος Χρήστος Τούμπουρος, το δάκρυ στα πανηγύρια το συνηθίζουν μόνο οι Ηπειρώτες. Με το δάκρυ αυτό που γίνεται γέλιο, η ηπειρώτικη ψυχή θεραπεύεται. Όπως έλεγαν οι Πατέρες της Εκκλησίας για το σωτηριολογικό έργο του Χριστου “Το γαρ απρόσληπτον, αθεράπευτον”, έτσι ισχύει και για τους Ηπειρώτες που προσλαμβάνουν και τα αρνητικά συναισθήματα. Τα συναισθήματα που δεν φροντίζουμε δεν θεραπεύονται. Αυτός είναι ο πλούτος της παράδοσης μας, τα βιώματα κι η προσφορά μας στην ανθρώπινη ψυχολογία.

Από κοινωνικής πλευράς το γεγονός πως ξεκινά το πανηγύρι από τα αρνητικά συναισθήματα και βιώματα, που είναι κοινά για τους ανθρώπους , κάνει πιο εύκολο το να ανοιχτεί ο άνθρωπος στον πλησίον του, να τον καταλάβει, να του προσφέρει μια αγκαλιά, ένα συμπονετικό χτύπημα στην πλάτη, να γίνουν όλοι μια αλυσίδα , ένας ανοιχτός κύκλος, να αρχίσουν τον χορό και να “δεθούν” μεταξύ τους, φιλικά και αδελφικά. Μάλιστα η φιλία που “δένεται” στα δύσκολα, δεν μπορεί να λυθεί εύκολα, ενώ μια φιλία που χτίζεται στα εύκολα, συνήθως με την πρώτη δυσκολία γκρεμίζεται. Η σύγχρονη αποφυγή του πόνου και των δυσκολιών που έτσι κι αλλιώς υπάρχουν στην ζωή, στερεί στους ανθρώπους σήμερα, αληθινές και βαθιές φιλίες, γιατί όλα είναι επιφανειακά, στην κοινωνία-βιτρίνα της υποχρεωτικής χαράς που “γκετοποιεί” όλα τα αρνητικα.

Όλα τα συναισθήματα και τα βιώματα έχουν θέση στα πανηγύρια και την παράδοση μας, ξεκινόντας από τα πιο αρνητικά και πηγαίνοντας στα θετικά. Το σύνολο των βιωμάτων, των συναισθημάτων, των κατοίκων, ανεξαρτήτως διαφορών ή κοινωνικής θέσης, θα καλυφθούν από τον τραγουδιστή, που ερμηνεύει τα τραγούδια, αυτοσχεδιάζει και ταυτόχρονα ψυχολογεί τον χορευτή ως άλλος μουσικοθεραπευτής. Δεν είναι καθόλου τυχαίο που παλιότερα ο κάθε χορευτής μπορεί να είχε το δικό του τραγούδι, που θα χορέψει. Όλοι ιεραρχικά κι ευλαβικά συμμετείχαν στο πανηγύρι σαν σε αρχαίο θεατρικό δρώμενο. Υπάρχει συμπόνια, σύμπνοια, κοινά βιώματα, προσδοκίες και δυο μέτρα γης που αναλογούν σε όλους κι έτσι παραμερίζονται όλες οι διαφορές.

Πολλοί σήμερα υποστηρίζουν πως οι συνθήκες άλλαξαν και πως δεν μπορούμε να μείνουμε στα παλιά και πρέπει να πάμε μπροστά. Πράγματι οι συνθήκες άλλαξαν , ηλεκτρικές κιθάρες, αρμόνια, ντράμς κ.α. εισήλθαν στις κομπανίες, ο έναστρος ουρανός του χωριού, η φύση του χωριού, η πλατεία, η βρύση και τα πέτρινα σπίτια, αντικαταστάθηκαν από την άσφαλτο, τα φώτα, τα συντριβάνια, το μπετόν και τα ντουβάρια των σύγχρονων κέντρων διασκέδασης. Μα σαν άλλαξαν αυτά, μήπως άλλαξαν τα βιώματα, τα συναισθήματα ή τα πάθη των ανθρώπων; Όχι βέβαια, όλα εκείνα που δημιούργησαν και συντηρούν την παράδοση μας δεν άλλαξαν. Αυτό που ονομάζουμε σήμερα παράδοση είναι τα ανθρώπινα βιώματα στον συγκεκριμένο χώρο της Ηπείρου, που έγιναν τραγούδι .

Η αποκοπή λοιπόν από αυτή την παράδοση, είναι ταυτόχρονα κι ένας ψυχικός-πνευματικός διαμελισμός του ανθρώπου, πνευματικός γιατί με τους προγόνους δεν μας συνδέει μόνο σαρκική συγγένεια αλλά και πνευματική λόγω κοινών βιωμάτων, παρόλη την χρονική απόσταση που μας χωρίζει. Μακριά από την παράδοση αυτή γινόμαστε φτωχότεροι συναισθηματικά, πνευματικά και σαν άνθρωποι. Μετά από ένα γνήσιο παραδοσιακό πανηγύρι ο Ηπειρώτης βγαίνει “θεραπευμένος”, μακριά από την κακομοιριά, την υποχρεωτική χαρά κι οτιδήποτε χαζοχαρούμενο, γιατί δεν πρόκειται για απλή ψυχαγωγία ή διασκέδαση αλλά για πατροπαράδοτη Ηπειρώτικη μουσικοθεραπεία.

ΠΗΓΗ: www.pemptousia.gr