Οι εφημερίδες και ο ρόλος τους το 1821 - Του Παντελή Κυπριανού

Οι εφημερίδες και ο ρόλος τους το 1821 - Του Παντελή Κυπριανού

Παντελής Κυπριανός*

Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών

«Οσοι έχουν συνηθίσει να ταξιδεύουν μέσα σε μια βδομάδα από το Λονδίνο στην Κωνσταντινούπολη» γράφει το 1861 ο Φίνλευ, στην Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, «δεν μπορούν εύκολα να καταλάβουν τις δυσκολίες που παρουσιάζονται στη διαβίβαση των ειδήσεων στην Ανατολή, τα πρώτα τριάντα χρόνια του αιώνα μας (19ος). Η εφημερίδα είτανε πράγμα άγνωστο στην Ανατολή και, όσο για την ιδιωτική αλληλογραφία, ήταν σπάνια η σχέση της με γνήσιες πηγές πληροφοριών». Να σκεφτούμε ότι ο Καποδίστριας έμαθε ότι εκλέχτηκε Κυβερνήτης το Μάιο του 1827, από γράμμα του αδελφού του, δύο ολόκληρους μήνες μετά την σχετική απόφαση στην Τροιζήνα.

Μέχρι τον 1821 είχαμε ελληνόφωνες εφημερίδες και περιοδικά μόνο στη Βιέννη, το Παρίσι και την Κέρκυρα. Με τον Ξεσηκωμό ο Α. Κοραής ζητά την έκδοση εφημερίδων. «Δεν είναι πλέον καιρός να εξετάσωμεν, εάν έγινεν η επανάστασις εις αρμόδιον καιρόν, μήτε αν οι αρχηγοί αυτής έκαναν τα πρέποντα. Συστήσετε λοιπόν αμέσως εφημερίδας. Να γράψετε τας πράξεις σας εις εφημερίδα τυπωμένην, αν είναι δυνατόν, ειδεμή και χειρογραμμένην, δια να την πέμπετε εις τας εδώ εφημερίδας». Εισακούεται. Στο Μεσολόγγι, στο Αγρίνιο (Βραχώρι) και στο Γαλαξίδι εκδίδονται τρεις βραχύβιες χειρόγραφες εφημερίδες, μέσα του 1821 και αρχές του 1822.

Τον Αύγουστο του 1821 στην Καλαμάτα εκδίδεται από τον Θ. Φαρμακίδη, σε τυπογραφείο που έφερε ο Δ. Υψηλάντης, η πρώτη έντυπη εφημερίδα, η Σάλπιγξ Ελληνική. Κυκλοφόρησαν μόνο τρία φύλλα λόγω της σύγκρουσης του Φαρμακίδη με τον Υψηλάντη. Από το ίδιο τυπογραφείο τυπώθηκαν το 1822 το Σύνταγμα της Συνέλευσης τής Επιδαύρου και ο οργανισμός των ελληνικών επαρχιών και δικαστηρίων.

Από το 1822 ως το 1824 δεν υπάρχουν εφημερίδες. Ο Ι. Κοκκώνης, φίλος του Καποδίστρια και αργότερα υπεύθυνος για τα δημοτικά σχολεία, γράφει τον Οκτώβριο του 1823 στον Αλ. Μαυροκορδάτο ότι «η Διοίκησι δεν φρόντισε ουδέ δια μιας εφημερίδας έκδοσιν, ήτις ήτο αναγκαιοτάτη και προς τον φωτισμόν του λαού και προς την υπεράσπισιν των εθνικών δικαιωμάτων προς τα έξω».

Όλα αλλάζουν το 1824. Χάρη κυρίως σε συνδρομές Φιλελλήνων, ιδιαίτερα του Ιρλανδού αξιωματικού Στάνχοπ, το 1824 εκδίδονται τρεις εφημερίδες. Την πρωτοχρονιά "Τα Ελληνικά Χρονικά" στο Μεσολόγγι, τον Μάρτιο "Ο Φίλος του Νόμου" στην Ύδρα, όργανο για ένα χρόνο της Διοίκησης, και τον Αύγουστο "Η Εφημερίς Αθηνών", στην Αθήνα. Η πρώτη και η τρίτη σταμάτησαν την έκδοση τους το 1826, με την κατάληψη του Μεσολογγίου και την πολιορκία της Ακρόπολης. Ο Φίλος του Νόμου σταμάτησε να κυκλοφορεί το Μάϊο του 1827. Τέλος, μετά από αρκετές περιπέτειες τον Οκτώβριο του 1825 εκδίδεται η Γενική Εφημερίς της Ελλάδος, επίσημο όργανο της Διοίκησης, η σημερινή Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Οι τέσσερεις εφημερίδες διευθυνόμενες από δύο Φιλέλληνες (Μάγερ και Κιάππε) και δύο Έλληνες σπουδαγμένους στο εξωτερικό (Ψύλλας, Φαρμακίδης) υπερασπίστηκαν θερμά την ελευθεροτυπία και το δικαίωμα κριτικής ακόμη και στους πιο ισχυρούς της εποχής και συνέβαλαν τα μέγιστα στη διάχυση των ειδήσεων, τη μετάβαση από μία προφορική κοινωνία σε γραπτή και στην ενοποίηση του ελλαδικού χώρου μέσω της υπέρβασης του τοπικισμού και της υπεράσπιση κανόνων και αξιών του Διαφωτισμού και των δημοκρατικών κοινωνικών της εποχής τους. 

Χάρη σε αυτές πολλοί έμαθαν να διαβάζουν, άλλοι, όπως ο Κολοκοτρώνης, ο Καραϊσκάκης και ο Γκούρας, να ασκούνται στη γραφή και μέρος των επαναστατημένων να μαθαίνουν για άγνωστα μέχρι τότε πράγματα όπως η ελευθεροτυπία, η κριτική και η συμμετοχή στα κοινά.

*Άρθρο του Παντελή Κυπριανού για τους Θεσπρωτικούς αντίλαλους